Misstanden in de schaaksport: voor vrouwen kan de cultuur grimmig zijn

Misstanden in de schaaksport: voor vrouwen kan de cultuur grimmig zijn.(VOLKSKRANT 19-01-2024)

In 2023 kwam een reeks meldingen over misstanden in het schaken naar buiten. Op het Tata Steeltoernooi vraagt een stichting om aandacht voor de onveilige positie van vrouwen. ‘Ik weet zeker dat het gros van de voorvallen in het normale leven tot ontslag zou hebben geleid.’

Rob Gollin18 januari 2024, 20:16
Over de auteur
Rob Gollin schrijft sinds 2016 over sport voor de Volkskrant, vooral over wielrennen. Eerder was hij algemeen verslaggever, kunstverslaggever en correspondent in België.

Tijdens de vorige editie van het Tata Steel Schaaktoernooi was Emilia Castelao nog aanwezig als fotograaf, deze dagen zwerft de 24-jarige Amerikaanse in een andere hoedanigheid door de gangen en zalen van dorpshuis De Moriaan. Ze is directeur van de in oktober opgerichte Women in Chess Foundation.
Samen met voorzitter Michael Duke (36), een Schotse speler, vraagt ze om aandacht voor de onveiligheid van vrouwen in de schaakwereld. Volgens hen zijn ze kwetsbaar in de door mannen gedomineerde cultuur. De wedstrijdorganisatie in Wijk aan Zee geeft de stichting een podium. Zaterdag zal Castelao met een gongslag de zevende ronde openen.
Beide bestuurders beamen dat het op het eerste gezicht niet een sport is die in omstandigheden wordt beoefend waar grensoverschrijdend gedrag op de loer ligt. Fysiek contact doet er niet toe, kleedkamers ontbreken. Maar schaken is ook een van de weinige sporten met vooral gemengde toernooien. Vrouwen zijn er veruit in de minderheid.
Castelao: ‘Incidenten doen zich meestal voor in hotelkamers of in bars, na de wedstrijden. In sommige landen is het zelfs normaal dat coaches met jonge talenten kunnen reizen, zonder toezicht.’
Duke: ‘Er zijn nog altijd mannen die in de voorbije decennia weinig van opvatting zijn veranderd: ze hebben weinig respect voor vrouwen en zien ze niet als gelijkwaardige tegenstanders.’
Aanklacht van Jennifer Shahade
Het afgelopen jaar volgden getuigenissen over misstanden elkaar in een hoog tempo op. Het begon in februari met een tweet van tweevoudig Amerikaanse schaakkampioene Jennifer Shahade. Daarin schreef ze dat ze twee keer, nu tien en elf jaar geleden, was belaagd door de Costa Ricaans-Amerikaanse grootmeester Alejandro Ramirez. Ze verzorgden samen geregeld het commentaar tijdens wedstrijden in de Saint Louis Chess Club.
The Wall Street Journal berichtte enkele weken later dat zeker acht vrouwen, van wie drie onder de 18 jaar, Ramirez ook beschuldigden. Het varieerde van onzedelijke betastingen tot gedwongen orale sex. Volgens de krant waren US Chess en de club langer op de hoogte van de aanklachten, maar verzuimden ze op te treden.
De eerste meldingen dateerden van 2016. Intussen heeft de Amerikaanse bond de schaker geschorst en de wedstrijdorganisatie hem ontslagen. Later werd bekend dat US Chess ook Timur Garayev toegang tot wedstrijden heeft ontzegd, nadat het online platform Lichess wangedrag van de Oezbeeks-Amerikaanse grootmeester aan het licht bracht.
Met schaakstukken smijten
De kwestie rond Shahade bracht Emilia Castelao ertoe de stichting op te richten. Ze is historicus en amateurschaker en was kortstondig actief in het historisch comité van de internationale schaakbond Fide. De tweet raakte haar.
Een goede vriendin, de Britse Tallulah Roberts, had een jaar eerder tijdens een toernooi op IJsland een klacht ingediend tegen een oudere schaker, die na een nederlaag de stukken van het bord smeet en haar ’s avonds in een bar bij het hoofd vastgreep. ‘Ik zag ook in de reacties op de ervaringen van Jennifer dat het ongeloof groot was. Zo van: ik ken niemand die dit doet, dit soort dingen gebeuren niet.’
Het aantal steunbetuigingen na de oprichting was volgens haar ‘overweldigend’, zo’n honderd vrouwen namen daadwerkelijk contact op.
Ook in andere landen dan de VS kwamen verhalen over uitwassen naar buiten, in uiteenlopende gradaties. Ellen Carlsen, de zus van de beste schaker ter wereld Magnus Carlsen, vertelde tegen de Noorse nationale omroep NRK dat ze als minderjarige herhaaldelijk opdringerige telefoontjes en berichten ontving van een oudere schaker, nadat ze samen een wedstrijd in een toernooi hadden geanalyseerd. Haar landgenote Kimiya Sajjadi verklaarde dat een scheidsrechter het valse gerucht verspreidde dat hij met haar het bed had gedeeld.
‘Giftige cultuur’
Veertien schaaksters uit Frankrijk publiceerden een open brief, waarin ze het ‘seksisme en het seksueel geweld in het schaken’ aan de kaak stelden. The Independent tekende het verhaal op van Sabrina Chevannes, een Britse schaakster, die in 2017 stopte. Zij vertelde dat zij als dronken tiener tijdens een toernooi in een hotel is verkracht door een andere deelnemer. Chevannes sprak van een ‘giftige cultuur’. Ze zou ook geregeld racistisch zijn bejegend.
Volgens Women in Chess wisselt de aard van de incidenten die bij de stichting bekend zijn, over de ernst ervan bestaat geen twijfel. Voorzitter Duke: ‘Een enkeling zegt nooit iets te hebben meegemaakt. Ik weet zeker dat het gros van de voorvallen in het normale leven tot ontslag zou hebben geleid.’
De Nederlandse schaakbond verklaart ‘zeer weinig’ ervaringen te hebben met onveilige situaties voor vrouwen. Volgens voorzitter Bianca-de Jong Muhren heeft de internationale ophef wel geleid tot meer aandacht. Een vertrouwenspersoon is beschikbaar voor meldingen en informeert het bestuur over ontwikkelingen. Voor functies bij de bond en verenigingen worden verklaringen omtrent het gedrag (VOG) aangevraagd.
Geen gemengde toernooien?
Women in Chess probeert organisaties ervan te overtuigen dat de aanstelling van onafhankelijke vertrouwenspersonen er voortaan bij hoort. Castelao: ‘Het was bizar dat Jennifer Shahade, een zeer ervaren speelster, niet wist bij wie ze terecht kon. Hoe moeten jonge en beginnende vrouwen dat dan weten?’
Over het engagement van de Fide, die vrouwen in augustus aanmoedigde nare ervaringen vooral te rapporteren, hebben ze hun twijfels. Duke: ‘Ze werken niet erg mee. Ik denk dat ze nerveus zijn, uit vrees dat er lijken uit de kast gaan vallen.’
Zien ze de wedstrijden voor louter vrouwen als een deel van de oplossing? Castelao: ‘Die dienen vooral om ervaring op te doen. Maar gemengde toernooien zijn voor hun ontwikkeling beter. Wat is er mooier dan als gelijken op het bord te kunnen strijden?’

This post has been edited 2 time(s), it was last edited by Rene Poots on 19-01-2024 at 17:37.